Atlas van het toezicht inspireert, prikkelt en stemt tot nadenken

Opvolger Toolkit Toezicht Zorg

De NVTZ en Nationaal Register hebben samen de Atlas van het Toezicht ontwikkeld. De toezichthouder in de zorg voelt in figuurlijke zin – net als de mythologische Atlas - steeds meer de last van de wereld op zijn schouders rusten. Tegelijkertijd biedt een atlas ook prachtige doorkijkjes naar plekken waar je beslist eens geweest wilt zijn. Directeur Marius Buiting van de NVTZ geeft als reisleider vast een inkijkje in de atlas die 19 mei wordt gelanceerd tijdens een speciale bijeenkomst.

Atlas van het toezicht

Wat is de ontstaansgeschiedenis van deze Atlas die de Nederlandse Vereniging van Toezichthouders in Zorg en Welzijn (NVTZ) en Nationaal Register hebben ontwikkeld?

‘De bestaande Toolkit Toezicht Zorg stierf een beetje een schone dood in onleesbaarheid. De Toolkit wilde te volledig zijn en had een hoog abstractieniveau. Veel regels, wetgeving en compliance. Als je op pagina vier was, wist je gezien de informatiedichtheid al bijna niet meer wat er op pagina één stond. Het was inhoudelijk heel goed, maar in de beeldcultuur van nu onleesbaar geworden. Het miste een verhaallijn en belandde te vaak ongelezen in de boekenkast. De nieuwe Atlas van het Toezicht is heel visueel, maar tegelijkertijd wel volledig.’

Neem ons eens mee, hoe ziet de Atlas eruit?

‘Een atlas lees je niet van kaft tot kaft. Daar blader je door en je blijft op interessante plekken hangen. Plekken waar je misschien nog nooit bent geweest, maar waar je graag heen zou gaan. Door veel kaarten en infographics in de Altas, word je als lezer naar onderwerpen getrokken. Via de Gordel van Kwaliteit, Insula Justitea, via Regelland naar de Waardenbank. Er zit ook een mooie verhaallijn in de Altas. Van het voorwoord van Alex Brenninkmeijer (oud-voorzitter NVTZ Commissie Toezien met Hart voor de Zaak) tot het nawoord van Harry Kunneman van de Universiteit voor Humanistiek. De Atlas is niet langer platgeslagen door regelgeving, maar een beeldend verslag van waar de moderne toezichthouder in de zorg, maar ook in andere sectoren, aan moet voldoen. Met onderwerpen waar-ie inspiratie uit kan halen.’

Om in Bosatlas-termen te blijven… Er is momenteel sprake van een ‘klimaatverandering’ in de wereld, en zeker ook in toezicht. Hoe wordt dat zichtbaar in de Atlas?

‘Veel zorg- en welzijnsinstellingen hebben een klassiek stichtingsmodel dat sterk verbonden is met de oorspronkelijke komaf. Maar er is sprake van schaalvergroting en instellingen komen steeds verder af te staan van de oprichters. De huidige instellingen zijn veel meer verbonden met de brede maatschappij. De visuals in de Atlas laten dat proces heel mooi zien. Er is sprake van een soort Raad van Verbinding met de omgeving. Op tal van plekken komt die ontwikkeling in beeld en tekst in de Atlas tot uiting. Het gaat anno nu ook veel meer om besturing dan om bestuurders. De Atlas biedt daarvoor inspiratie, prikkelt en stemt tot nadenken.’

Met de Atlas in de hand, hoe ziet het nieuwe geopolitieke zorglandschap eruit?

'De zorgsector is veel complexer geworden. De zorg gaat veel meer van organisatie naar de manier van organiseren. Cliënten zijn vaker thuis te behandelen, worden tegelijkertijd ouder worden en hebben meerdere chronische aandoeningen. Als bestuur moet je acteren op die ontwikkelingen. De zorgbestuurder van nu is een totaal andere dan die van tien jaar geleden. Bestuurders en toezichthouders hebben te maken met een groot transformatievraagstuk. Als toezichthouder ben je mandaatverstrekker, maar je moet ook een mandaat durven terugnemen als bestuurders niet meer aansluiten bij de vraagstukken van deze tijd. De laatste dertig jaar waren voor toezicht vooral een tijd van afstand houden. Nu is er veel meer een vraag naar gedeelde verantwoordelijkheid. Je kunt wel klagen over te veel bureaucratie, maar als toezichthouder moet je dan niet gaan wijzen naar Den Haag, maar zelf maatregelen durven nemen. Als het moet door burgerlijk ongehoorzaam te zijn.’

Met name in de zorg is er veel huiver voor extern toezicht. Hoe komt de externe toezichthouder in de Atlas terug?

‘De Atlas gaat vooral over intern toezicht, al is extern toezicht wel aanwezig. De komende jaren zullen in- en extern toezicht meer met elkaar in dialoog moeten. We moeten als organen wijzer worden en elkaar meer aanvullen in plaats van met elkaar strijden. Zowel een toezichthouder als een arts wil uiteindelijk het beste voor de patiënt, dan is het raar dat er strijd is. Met synergie kunnen we meer bereiken.’

Wat zijn de breuklijnen in het zorglandschap qua toezicht?

‘Wat ik spannend vind, is dat raden van toezicht een bredere rol moeten pakken en de vraag wat de consequenties daarvan zijn. Als een raad verantwoordelijkheid neemt, betekent dat direct dat bestuurders de angst hebben dat ze macht kwijtraken. Als toezichthouders zelf de werkvloer op gaan, wordt dat direct door professionals als een teken van wantrouwen gezien. Bestuurders en toezichthouders krijgen in de nieuwe wereld een andere rol. Dat wordt op diverse platen in de Atlas duidelijk, visueel zichtbaar gemaakt.’

Is er ook een cultuur-landschap in de Atlas opgenomen? Aansluitend op de aandacht voor dat onderwerp in de nieuwe Corporate Governance Code?

‘De Atlas is ermee doorspekt. In plaats van aandacht voor kpi’s, indicatoren en compliance is er op heel veel plekken in de Atlas aandacht voor soft signals. Een vergadering van de raad van toezicht in de zorg zou de eerste anderhalf uur moeten gaan over cliëntenissues en daarna pas over de organisatie. Of zoals in een kaart wordt gesteld: het gaat om “bekommernis” en “herbergzaamheid”.’

De mythologische Atlas torste een zware last op zijn schouders. Geldt die zware last ook voor de toezichthouder in de zorg?

‘Die metafoor van Atlas in het voorwoord is van Alex Brenninkmeijer. Hij heeft gelijk. Zorgtoezicht is pittig en kan een last zijn. Toch zeg ik liever: het is een grote verantwoordelijkheid. Hoe zwaar het is, bepaal je uiteindelijk als toezichthouder zelf. Je kunt ook last van elkaars schouders halen door zaken te delen. Dan wordt toezicht juist leuk. Ik ervaar steeds meer dat toezichthouders zich afvragen: wat is mijn toegevoegde waarde geweest? Als dat zo is, vinden mensen het vaak helemaal niet erg om extra meters te maken.’

De Atlas is een klassieke papieren variant. Nog geen tijd voor een digitale TomTom van toezicht in de zorg?

‘De meeste toezichthouders in de zorg zijn geen twintig. Een boek sluit beter aan bij de belevingswereld van onze doelgroep. Maar direct zeg ik, het zou mooi zijn als we er digitaal foto’s en reisverslagen van toezichthouders aan toe kunnen voegen. Reisverslagen met veel casussen en praktijkervaring. We hebben bij de NVTZ elke twee maanden 25 nieuwe mensen in onze opleiding voor beginnende toezichthouders. Nationaal Register heeft ook deelnemers in de Acadamy en opleidingen. We leiden mensen op die gemiddeld acht jaar toezicht gaan houden bij instellingen. Het zou mooi zijn die reisverslagen met anderen te delen. Plaatjes en mooie (reis)foto’s beklijven uiteindelijk vaak veel langer en beter dan woorden.’

De nieuwe Atlas staat er vol mee.

===

De Atlas van het Toezicht wordt op vrijdag 19 mei gepresenteerd. Klik hier voor voor meer informatie en aanmelden.